Τερψιχόρη Παπαστεφάνου (Βόλος1928 - 21 Δεκεμβρίου 2019 ) - Η Ελληνίδα συνθέτρια και διευθύντρια χορωδίας

 

 

Η Τερψιχόρη Βολοβίνη - Παπαστεφάνου ήταν η ιδρύτρια της ιστορικής Χορωδίας Τρικάλων στα Τρίκαλα Θεσσαλίας την δεκαετία του 1950.        

Γεννήθηκε στον Βόλο το 1928 όπου και πήρε την πρώτη της μουσική παιδεία και τα πρώτα μαθήματα πιάνου. 

Ολοκλήρωσε τις σπουδές της με δίπλωμα πιάνου και Ανωτέρων θεωρητικών στο Εθνικό Ωδείο στην Αθήνα. Με την προτροπή και στήριξη του Μανώλη Καλομοίρη εγκαταστάθηκε στα Τρίκαλα σε ηλικία 22 ετών όπου ίδρυσε παράρτημα του Εθνικού Ωδείου. 

Εκεί συνάντησε τον μελλοντικό σύζυγό της Λεωνίδα Παπαστεφάνου, δικηγόρο και αγωνιστή του ΕΑΜ, πολύτιμο συμπαραστάτη στην καλλιτεχνική της διαδρομή με τον οποίον απέκτησε μια κόρη, την πιανίστα Αλεξάνδρα Παπαστεφάνου.

Από τα πρώτα χρόνια στα Τρίκαλα είχε ιδρύσει δύο παιδικές χορωδίες, όπως γράφει η ίδια στο Βιβλίο της "Ο μύθος μιας Χορωδίας" - Εκδόσεις Προσκήνιο- η μία από παιδιά ηλικίας 7 – 11 ετών , η δεύτερη 11 – 15 ετών, μια ανδρική και μια μικτή,με σύνολο 150 πρόσωπα. 

Συχνά τα μέλη της Χορωδίας ήταν άνθρωποι χωρίς καμία μουσική κατάρτιση στους οποίους εμφυσούσε την αγάπη για τη μουσική και τους προσανατόλιζε στη μουσική παιδεία. (Ο μετέπειτα διάσημος βαθύφωνος Δημήτρης Καβράκος έκανε τα πρώτα του βήματα στη μουσική ως μέλος της Χορωδίας Τρικάλων). 

Ξεκίνησε διδάσκοντας απλά κλασσικά έργα και παράλληλα διασκεύαζε τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη για μικτή χορωδία.

Γράφει η ίδια:

’Ήταν ένα "θαύμα" κοιταγμένο πολύπλευρα. Για τις γενικές πρόβες μάς είχαν παραχωρήσει ένα παμπάλαιο σχολείο χωρίς θέρμανση, με ελάχιστο φωτισμό. Φορτωνόμαστε κάθε βράδυ σακούλες με ξύλα, για ν' ανάψουμε κάτι άθλιες σόμπες που κάπνιζαν φρικτά. 

Ο ενθουσιασμός μας και το κέφι μας, μας κάνανε να μην αισθανόμαστε την κούραση και τα εμπόδια, προβλήματα επίσης που μας δημιουργούσαν μερικοί. Άλλοι γιατί είχαν κάποια καλλιτεχνικά απωθημένα και απέτυχαν στην προσπάθειά τους, κι άλλοι (όταν μάλιστα άρχισε η εποχή Θεοδωράκη) για πολιτικούς λόγους, άλλωστε κι ο άνδρας μου ήταν γνωστός αντιστασιακός. 

Θυμάμαι κάποιο βράδυ με βαρύ χειμώνα, να γλιστράμε φορτωμένοι με τα ξύλα στο παγωμένο χιόνι και φτάνοντας να βρούμε την πόρτα του σχολείου κλειστή με λουκέτο. Ψάξαμε στη γειτονιά και βρήκαμε κάποιο εργαλείο για να την ανοίξουμε. 

Πάντοτε θυμάμαι με συγκίνηση τις παγωμένες αυτές βραδιές, που ορισμένοι χορωδοί ερχόντουσαν κατ' ευθείαν από την κουραστική δουλειά τους, κρατώντας στο παγωμένο χέρι τους ένα γιαούρτι, μοναδικό γεύμα για να πάρουν λίγη δύναμη. 

Όμως η πρόβα όλους τους εμψύχωνε. Ποτέ δεν παρουσιάστηκαν προβλήματα στην απόδοσή τους... Οι χορωδοί αυτοί, παιδιά άσχετα σε κάθε έννοια μουσικής γνώσης, ρούφαγαν σαν σφουγγάρι και μάθαιναν, με το αυτί που λένε, έργα κλασικά πολύ δύσκολα και φολκλορικά όλων των χωρών καθώς και νέγρικα... Ήταν μια τεράστια προσπάθεια που, ξεκινώντας την, έμπαινες όλο σε νέους δύσκολους δρόμους, γιατί αυτά τα έργα θέλουν ορχήστρες. 

Στα Τρίκαλα δεν υπήρχε ορχήστρα. Μόνο η μπάντα του στρατού. Από εκεί παίρναμε τα πνευστά. Τα έγχορδα από τη Λάρισα, το Βόλο, τη Θεσσαλονίκη. 

Τα έξοδα δικά μου και οι πρόβες στους ίδιους ιδανικούς χώρους. Όμως το αποτέλεσμα ήταν όμορφο, ο ενθουσιασμός μας μεγάλος και οι κριτικές ενθουσιώδεις».

Την 1η Δεκεμβρίου του1955 ο μουσικοκριτικός Μίνως Δούνιας σε μια διθυραμβική κριτική στην "Καθημερινή" μετα την πρώτη συναυλία της 150μελούς Χορωδίας Τρικάλων στο Παλλάς γράφει:

«Ευχαρίστως εθυσίασα την "Παθητική" του Τσαϊκόφσκι, χάριν της συναυλίας που έδωσε συγχρόνως η Χορωδία Τρικάλων στο Παλλάς. Τα δείγματα καλλιτεχνικής εργασίας που παρουσίασε στο αθηναϊκό κοινό το λαμπρό αυτό συγκρότημα ανήκουν στα απροσδόκητα του τόπου μας που ξαφνιάζουν και συγκινούν. 

Εκατόν πενήντα νέοι, νέες και παιδιά εν στολή ξεκίνησαν από τα Τρίκαλα υπό τη διεύθυνση αξιοθαύμαστης γυναίκας, της κ. Τερψιχόρης Παπαστεφάνου, για να επιδείξουν στην πρωτεύουσα μια λαμπρή εργασία... 

Πρώτον, υπενθύμισαν σε δύο εκατομμύρια Αθηναίους ότι δεν έχουν πια ούτε μια χορωδία της προκοπής. 

Δεύτερον, έδωσαν ένα παράδειγμα σε άλλες επαρχιακές πόλεις τι είναι δυνατόν να δημιουργηθεί εκ του μηδενός, όταν υπάρχει η διάθεσις και ένας μουσικός να αναλάβει την ευθύνη της διαπαιδαγωγήσεως μιας χορωδίας. Το έργο των Τρικαλινών είναι σημαντικό και ως πράξις και ως παράδειγμα».

Η Χορωδία όμως απέκτησε πανελλήνια φήμη και αναγνώριση την δεκαετία του 1960 με την διασκευή, δισκογραφία και συναυλιακή παρουσίαση των τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη.

Η αρχή έγινε με τον ‘Επιτάφιο’ το 1963 κι ακολούθησαν δίσκοι βινυλίου με διασκευές τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζηδάκι για χορωδιακό σύνολο με συνοδεία λαικής ορχήστρας που αποτέλεσε μεγάλη καινοτομία για την εποχή. 

Το 1966 μετακομίζει οικογενειακά στην Αθήνα όπου και τη βρίσκει η δικτατορία των συνταγματαρχών και σιωπά. Εκείνη την εποχή, αρχίζει να μελοποιεί η ίδια έργα μεγάλων ποιητών.

Μέσα στη επταετία κυκλοφόρησε το έργο της Ελεύθεροι Πολιορκημένοι σε ποίηση Πάνου Παναγιωτούνη.

Άλλα έργα της είναι ‘οι Αδούλωτοι’,σε ποίηση Έλλης Παπαδημητρίου, ‘’Ασμα ασμάτων’’ σε μεταγραφή Γιώργου Σεφέρη, ‘Πρελούδια’ ,ποιήματα του Νικηφόρου Βρεττάκου, ‘Πόλεμος και Ειρήνη’ του Γιάννη Ρίτσου και τα ορχηστρικά κομμάτια ‘Καημοί στη γειτονιά’. 

Η Τερψιχόρη Παπαστεφάνου συνέχισε για δεκαετίες, μέχρι το τέλος της ζωής της να διδάσκει και να διευθύνει Χορωδίες: 

την Χορωδία των Σιδηροδρομικών, της Εθνικής Τράπεζας, την παιδική Χορωδία του Δήμου Ψυχικού και την Χορωδία του Δήμου Αμαρουσίου η οποία προς τιμήν της έχει μετονομαστεί σε Μικτή Χορωδία Τερψιχόρη Παπαστεφάνου.

Απεβίωσε την 21η Δεκεμβρίου του 2019 σε ηλικία 91 ετών και κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη στο κοιμητήριο Αμαρουσίου. 

 

ΠΗΓΗ. el.m.wikipedia